Σπύρος ΛίτσαςΣήμερα
στο κεντρικό κτίριο του Τεχνικού Επιμελητηρίου μαζί με συναδέλφους από
την Ελλάδα, το Ισραήλ και τις ΗΠΑ συζητούμε για την ανατολική Μεσόγειο
στην ημερίδα του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του
Πανεπιστημίου Πειραιώς και του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών Begin
Sadat του Ισραήλ.Για άλλη μία φορά η εξαιρετικά δραστήρια
επιστημονική κοινότητα των Διεθνών Σχέσεων στην Ελλάδα αποδεικνύει την
εξωστρέφειά της και συνδιαλέγεται με επιστημονικό ορθολογισμό με
συναδέλφους από το εξωτερικό. Η παρουσίασή μου υπό τον τίτλο «An
Anatolian Bull in an Eastern Mediterranean China Shop: Paradoxes, Facts
and Theory in Turkey's Regional Foreign Policy» επικεντρώνεται στην
τουρκική εξωτερική πολιτική στην ανατολική Μεσόγειο σήμερα.Αν κάποιος δει αποσπασματικά την τουρκική εξωτερική πολιτική, δεν θα κατανοήσει το βάθος των στοχεύσεων, αλλά και των μέσων που χρησιμοποιούνται από την εποχή εμφάνισης του κράτους, όπως αυτό ξεπρόβαλε μέσα από την κατάρρευση του Ελληνικού Στρατού στο μικρασιατικό μέτωπο.
Κι όμως, η Τουρκία χαρακτηρίζεται από έναν κεκαλυμμένο αναθεωρητισμό από την εποχή του κραταιού κεμαλισμού, ενώ σήμερα υπό το πλαίσιο και το φάσμα εξέλιξης του συστημικού πολυπολισμού ο κεκαλυμμένος αναθεωρητισμός εγκαταλείπει την ανάγκη απόκρυψης, εφευρίσκει νέα μέσα θεωρητικού προσδιορισμού (π.χ. νταβουτόγλια νεοοθωμανική προσέγγιση) και επιτυγχάνει να είναι διαρκώς στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων, κυρίως εξαιτίας του ότι η Τουρκία ανήκει πλέον στην κατηγορία των κρατών αυτών που τόσο πληθυσμιακά όσο και σε επίπεδο υποδομών αλλά και τεχνολογίας επηρεάζουν καίρια την κατανομή ισχύος στο υποσύστημα της ανατολικής Μεσογείου.
Το θεωρητικό όχημα που η Τουρκία χρησιμοποιεί από το 1923 είναι μια επιθετική στρατηγική υπό την ονομασία της Σύμπλευσης με στόχο τo Κέρδος (Bandwagoning for Profit), μόνο που στη φάση που διανύουμε σήμερα δείχνει ολοένα και περισσότερο ότι συμπλέει με το υπερεγώ της και λιγότερο με το ΝΑΤΟ ή τις Βρυξέλλες. Εχοντας εγκαταλείψει την προοπτική της ευρωπαϊκής ένταξης και αυξάνοντας τον στρατηγικό ανταγωνισμό στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου -επομένως και το δίλημμα ασφαλείας που αποτυπώνει κυρίως επάνω στην Ελλάδα- η Τουρκία δείχνει ότι έχει παρασυρθεί από μια εσωτερική αγωνία να αποδείξει πρωτίστως στους πολίτες της και στη συνέχεια στο υπόλοιπο του διεθνούς συστήματος ότι είναι ένας σημαντικός στρατηγικός δρων στην περιοχή, καταφεύγοντας στη γεωστρατηγική περιαυτολογία.
Παίζοντας όμως το χαρτί του αναθεωρητισμού, η Αγκυρα αστοχεί στο να κατανοήσει ότι παράγοντας υψηλά φορτία ρευστότητας που διαπερνούν το περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου, δημιουργεί μια σειρά αλυσιδωτών δράσεων και αντιδράσεων, που στο τέλος της ημέρας λειτουργούν συνολικά αποσταθεροποιητικά για τα δυτικά συμφέροντα στην περιοχή, αλλά και ειδικότερα για την οντολογία των τριών κομβικών παραγόντων στην περιοχή, το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα. Το χαρτί της πυρηνικής κατασκευής στο Ακουγιού δίνει την ευκαιρία στο Ιράν να εντάξει τους δικούς του σχεδιασμούς σε μια ευρύτερη συνθήκη εξισορρόπησης. Η άρνηση της Τουρκίας να ελέγξει τις μεταναστευτικές ροές από τη Συρία ήδη λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, αφού σύμφωνα με τον Αμπντούλ Μπασίτ Χαρούν, σύμβουλο της κοσμικής λιβυκής κυβέρνησης του Τομπρούκ, στα κύματα παράτυπης μετανάστευσης των τελευταίων μηνών άγνωστος αριθμός τρομοκρατών του ISIS κατάφεραν και «πέρασαν» σε ευρωπαϊκό έδαφος, ενώ, τέλος, η κλιμάκωση των προκλήσεων εναντίον της Ελλάδας στο Αιγαίο αυξάνει τον κίνδυνο στρατηγικού σφάλματος ή ατυχήματος με ανυπολόγιστες συνέπειες.
Γιατί η Τουρκία συμπεριφέρεται ως ταύρος εν υαλοπωλείο; Η απάντηση είναι ότι ο αναθεωρητικός χαρακτήρας της Υψηλής Στρατηγικής της Αγκυρας έρχεται σε δυναμική ώσμωση (dynamic osmosis) με τoυς προσανατολισμούς διατήρησης του υφιστάμενου status quo της Αθήνας και της Ιερουσαλήμ, σχηματίζοντας χαμηλά βαρομετρικά πολιτικής ασυμβατότητας (political incompatibility). Με όρους μετεωρολογίας, όταν οι θερμές και οι ψυχρές μάζες συναντιούνται, παράγουν κυκλώνες μεγάλης κλίμακας. Με όρους πολιτικής, ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας σπέρνει ανέμους. Μόνο που έμμεσα ή άμεσα αναγκάζει όλη την περιοχή να θερίζει μαζί της θύελλες.
Σπύρος Ν. Λίτσας
